ماجراهای علمی 5 … گالیله

معرفی کتاب افسانه های آذربایجان افسانه قسمت مهمی از فولکلور را تشکیل می دهد. در افسانه ها علاوه بر چیزهای دیگر که عمومآ از فولکلور عاید جامعه شناسان و غیره می شود می توان بهترین و اصیل ترین زبان نثر را پیدا نمود. به علاوه افسانه ها سرشار از ترکیبات و تعبیرهای لطیف زبان ها هستند. مثلا در داستان های کوراوغلو می توان بهترین نمونه نثر زبان ترکی را سراغ گرفت. نگفته پیداست که افسانه های هر ملت و کشوری دارای ویژگی هایی است که آن ها را از افسانه های ملل دیگر متمایز می کند. در شرایط اقلیمی مختلف و از میان حوادث و شرایط تاریخی گوناگون افسانه هایی با خصوصیات متنوع و مختلف زاده می شود. مثلا آن چه در نظر اول در فولکلور سیاه پوستان دیده می شود رنج و حسرت و اندوهی است که طی هزاران سال بردگی و استثمار بر آن ها سنگینی کرده، لاجرم بازتاب آن در فولکلورشان آشکار است. اصولا فولکلور نشان دهنده و منعکس کننده احوال و افکار و آرزوهای طبقات محروم و پایین اجتماع است و گاهی که از بالاترها و اشراف صحبت می شود هنگامی است که طبقات محروم به ناچار ضمن امرار معاش و تحصیل روزی با آن ها برخورد می کنند. چون روی سخن در این مقاله با افسانه های آذربایجان است همین قدر مقدمه چینی هم کفایت می کند در دو سه جای دیگر هم گفته شده که می توان داستان های فولکلور آذربایجان را سه دسته کرد : داستان های حماسی مخلوط با عشق های پهلوانی و دلاوری ها و مبارزه با پادشاهان و خوانین و فئودال ها. از این دست داستان ها می توان داستان های بسیار شورانگیز کوراوغلو را نام برد که هفده داستان است؛ بعد هم داستان های کتاب دده قورقود. افسانه های صرفآ عاشقانه. از این نوع می توان از داستان های بسیار مشهور «عاشق غریب»، «طاهر میرزا»، «اصلی و کرم»، و غیره و غیره نام برد. افسانه هایی که برای بچه ها و نوه ها و نتیجه ها در شب های دراز زمستان پای کرسی برای سرگرمی و فرو رفتن به خواب شیرین و شکر گفته می شود. هر کس دست کم نام پنجاه داستان از این دست را می داند. در این جا فقط می پردازیم به خصوصیات افسانه های دسته سوم.

کتاب «باورهای عامیانه‌ی مردم ایران» نوشته‌ی حسن ذوالفقاری، نویسنده و استاد دانشگاه است. باورهای عامیانه‌ی مردم هر منطقه و کشور شامل یک سری آداب و رسوم است که در بخش‌های مختلف زندگی‌شان تأثیر می‌گذارد و تغییر در آن‌ها باعث تغییر و تحول فرهنگ آن منطقه می‌شود. حسن ذوالفقاری، نویسنده‌ی کتاب، در بخشی از کتاب گفته: «بخش مهمی از فرهنگ و فولکلور باورهای مردم است. این باورها در زندگی مردم به شکل عملی گاهی تعیین‌کننده است؛ یعنی گاهی براساس یک باور ـ چه درست و چه غلط ـ انسان‌ها در زندگی‌شان تصمیم می‌گیرند که کاری را انجام بدهند یا انجام ندهند. گاهی این باور مسیر زندگی‌شان را عوض می‌کند؛ به همین دلیل یکی از اساسی‌ترین و بنیادی‌ترین مباحث مربوط به جهان‌بینی انسان است.» این اثر حاوی 650 مدخل و یازده ‌هزار باور رایج در مناطق مختلف ایران است. مؤلف کوشیده ضمن ارائه‌ی مثال، تأثیر باورهای عامیانه را در اشعار شاعران، امثال، خواب‌نامه‌ها، متون ادبی و باقی آثار مربوط به فرهنگ مردم نشان دهد. همچنین در ادامه اشاره کرده که هر باور متعلق به کدام ناحیه‌ی جغرافیایی است. این فرهنگ‌نامه به کوشش دکتر حسن ذواالفقاری و همکاری علی‌اکبر شیری تألیف شده و در آن از بیش از هزاران مقاله و کتاب و پایان‌نامه استفاده شده است.