ماجراهای ژان و ژان و… ژان! 2/ پنیر پرنده

معرفی کتاب حکمرانی بر خود و دیگران: درس‌گفتارهای کولژ دو فرانس 1982 - 1983

ایده‌ی مرکزی کتاب حکمرانی بر خود و دیگران پیرامون رابطه‌ی فلسفه و سیاست شکل می‌گیرد. میشل فوکو می‌کوشد در این کتاب از خلال پژوهشی مهیج و بدیع، به بررسی شیوه‌های حقیقت‌گویی و آزادانه صحبت کردن در دموکراسی‌ها و حکومت‌های استبدادی باستانی بپردازد و دیدگاه جدیدی را درباره‌ی رابطه‌ی خاص فلسفه با سیاست ارائه دهد.

درباره‌ی کتاب حکمرانی بر خود و دیگران

انتشار سخنرانی‌های فوکو در کالج دوفرانس ما را با سیر حیرت‌انگیز تحولات فکری او آشنا می‌کند. کتاب حکمرانی بر خود و دیگران (The government of self and others) به ما نشان می‌دهد که فوکو چگونه رابطه‌ی بین خود و دیگران را در بستر سیاست درک می‌کرد، چطور مفهوم «پارزیا» را در مرکز این رابطه قلمداد می‌نمود و به چه صورت از خلال این ایده به تعریف کنش فلسفی می‌رسید. این کتاب که دربرگیرنده‌ی سخنرانی‌های میشل فوکو در کالج دوفرانس است، پژوهشی را پیرامون مفهوم پارزیا در بر می‌گیرد و بازخوانی فوکو را از فلسفه‌ی باستانی حول این ایده پوشش می‌دهد. فوکو از طریق بررسی این مفهوم می‌کوشد حقیقت‌گویی، آزادی بیان و حقوق شهروندی یونان باستان را واکاوی کند و نشان می‌دهد که به‌راستی اصول اخلاقی فراموش‌شده‌ی دموکراسی آتن را چه چیزی تشکیل داده است. فوکو این سخنرانی‌ها را برحسب تفسیر خود از برداشت کانت از نقد یا اخلاق انتقادی ایراد می‌کند و از خلال این تفاسیر به بررسی عمل حقیقت‌گویی به عنوان شکلی از خودسازی در فلسفه‌ی باستان می‌پردازد. فهم آراء و اندیشه‌های فوکو دشوار اما ضروری است. برای هرکسی که به دنبال سرآغازی برای مطالعه‌ی آثار میشل فوکو است، مجموعه‌ی سخنرانی‌های او در کتاب حکمرانی بر خود و دیگران می‌تواند انتخابی سنجیده و مناسب باشد. از آنجایی که این سخنرانی‌ها برای عموم مردم نوشته شده‌اند، مفاهیم عمیق و پیچیده‌ای که در این کتاب از آن‌ها سخن به میان می‌آید، با زبانی قابل‌درک و آسان‌تر از دیگر نوشته‌های فوکو بیان می‌شوند. فوکو در کتاب حکمرانی بر خود و دیگران عناصر اساسی قواعدی را که فرهنگ غربی به عنوان جنبه‌هایی از حقیقت قلمداد می‌کند، بررسی کرده و از گفتمان‌های متعارف دراین‌باره فراتر می‌رود. او از بررسی حقیقت به عنوان قِسمی از واقعیت، خواه تجربی، مطلق یا نسبی، عبور می‌کند و می‌کوشد آن را به مثابه نوعی خاصی از اعمال انسانی واکاوی کند.

در بخشی از کتاب موسم هجرت به شمال می‌خوانیم:

صدایش انگار از جهان دیگری به من می‌رسید. و شروع کرده بود به ترسیم سیمای وحشتناک مردی گرگ‌صفت که باعث خودکشی سه دختر و قتل یک زن شوهردار و همسر خویش شده بود، مردی خودخواه که همه‌ی زندگی‌اش تنها به دنبال لذت بوده است. در اثنای این از خود به در شدن‌ها بودم که ناگاه صدای استادم، پروفسور ماکسول فوسترکین را شنیدم که سعی می‌کرد از طنابِ دار نجاتم دهد، فریاد می‌کشید «مصطفا سعیدی وجود ندارد او توهم است. یک دروغ است. من از شما می‌خواهم که این دروغ را محکوم به قتل کنید.» اما من مثل کپه‌ی خاکستر سردشده‌ای بی‌حرکت نشسته بودم. پروفسور فوسترکین شروع به تصویر چهره‌ای از انسان نابغه‌ای کرد که شرایط او را به سوی قتل کشانده بود. قتل در لحظه‌ی غیرت و جنون. و سپس داستانی را از من که در سن بیست و چهارسالگی به هیئت استادیار اقتصاد در دانشگاه لندن تعیین شده بودم تعریف کرده و به آن‌ها گفت «آن هموند و شیلا گرینود از آن دست دخترانی بودند که به دنبال راهی برای مرگ می‌گشتند، آن‌ها در نهایت حتا اگر با مصطفا سعید هم برخورد نمی‌کردند، خودشان را می‌کشتند. آقایان و خانم‌ها، هیئت‌منصفه، مصطفا سعید انسان شریفی بوده که فرهنگ غرب بر عقل او تأثیر گذاشته، اما در عوض قلبش را نابود کرده است. این دو دختر را مصطفا سعید به قتل نرسانده بلکه ویروس بیماری مهلک هزارساله‌ای باعث قتل‌شان شده است.» به ذهنم رسید که بلند شوم و به آن‌ها بگویم "این ستم بر من و تلفیق امور نامربوط به همدیگر است. من آن‌ها را کشتم. من بیابان لم‌یزرعی هستم. من اتللو نیستم. من دروغم. چرا مرا به دار نمی‌زنید تا این دروغ را ریشه‌کن کنید!» اما پروفسور فوسترکین محاکمه را به درگیری میان دو جهان تبدیل کرد، که من یکی از قربانیان آن بودم. و قطار مرا به ایستگاه ویکتوریا برد و به دنیای جین موریس رساند.