مبانی انسان‌شناسی

ویلهلم دیلتای در فضای قرن نوزدهم می‌اندیشد؛ زمانی که علوم طبیعی و ریاضی نظیر فیزیک، زیست‌شناسی و مکانیک داعیه‌دار هرگونه علم ممکن هستند. غلبۀ علوم‌طبیعی در این دوره باعث شده است تا همۀ اندیشمندان علوم‌انسانی، محو علوم‌طبیعی شوند و بکوشند تا آن جایی که می‌توانند علوم‌انسانی را شبیه به علوم‌تجربی کنند. ویلهلم دیلتای از نخستین متفکرانی است که پرچم خاک‌آلود علوم‌انسانی را در قرن نوزدهم بالا برد. در زمانی که هر اندیشمندی گمان می‌برد که می‌بایست روش علوم‌طبیعی و ریاضی را در علوم‌انسانی پیاده کرد تا علوم‌انسانی نیز پیشرفت کنند، دیلتای برخواست تا به همگان نشان دهد که روش علوم‌انسانی، موضوع آن و نحوۀ پژوهش و تحقیق در آن متفاوت با علوم‌طبیعی است. دیلتای نوشتارهای زیادی را به چاپ رساند که گزیده‌ای از آن‌ها در یک مجموعۀ شش جلدی و توسط دکتر مهدی صانعی به فارسی ترجمه شده است. مجلد ششم از این مجموعه آثار با عنوان «اخلاق و جهان‌بینی» به چاپ رسیده است. این مجلد شامل برخی نوشته‌های دیلتای از 1890 تا 1911 در موضوعاتی از قبیل دین، اخلاق، ماهیت فلسفه و انواع جهان‌بینی است. به‌طور کلی، فهرست کتاب در شش بخش تنظیم شده است که هر بخش دربردارندۀ یک نوشته از دیلتای است. در بخش اول با عنوان «نظام اخلاق»، دیلتای پس از بیان نارسایی‌های اخلاق مسیحی، به تبیین نظریۀ اخلاقی خود می‌پردازد و در حد توان خود با ارجاع به تاریخ فلسفۀ اخلاق می‌کوشد تا یک «فلسفۀ زندگی» را طرح‌ریزی کند. بخش‌های دوم، سوم و چهارم به ترتیب با عناوین «فرهنگ معاصر و فلسفه»، «رویا» و «ذات فلسفه» به‌دنبال بیان کردن ماهیت و چیستی فلسفه‌اند. در این سه بخش، دیلتای درصدد بیان صورت‌های تاریخی تفکرات فلسفی تا زمان خودش، شامل یونان باستان، قرون وسطای مسیحی و اسلامی و دوران جدید، می‌باشد. در بخش پنجم، انواع جهان‌بینی و بسط و رشد آن‌ها در نظام‌های مابعدالطبیعیه مورد تحلیل و واکاوی دیلتای قرار می‌گیرد. وی در این فصل سه جهان‌بینی شاعرانه، دینی و فلسفی را از هم متمایز می‌کند و یک روند تکاملی برای انسان از سمت جهان‌بینی شاعرانه به جهان‌بینی فلسفی درنظر می‌گیرد. در فصل آخر نیز به مسئلۀ دین پرداخته می‌شود. درمجموع می‌توان تصدیق کرد که کتاب دارای ترجمۀ روانی است و از طرف دیگر، موضوعات درنظر گرفته شده در جلد ششم این مجموعه آثار، از جذاب‌ترین مباحث فلسفی‌اند. بدین جهت، خواندن کتاب به تمام علاقه‌مندان به حوزۀ علوم‌انسانی پیشنهاد می‌شود.