مثل خون در رگ‌های من: نامه‌های احمد شاملو به آیدا

معرفی کتاب دل‌مردگی

ژان پل سارتر در کتاب دل‌مردگی به مسأله‌ی آزادی که یکی از مهم‌ترین اصول فلسفه‌ی اگزیستانسیال است پرداخته و دل‌مشغولی کسانی را سوژه‌ی تفکر خود قرار می‌دهد که باوجود بی‌اعتنایی به جنگ در ابتدای امر، به هم‌بستگی و هم‌دلی با ستم‌دیدگان پرداخته‌اند و در مقابل اشغال‌گری نازی‌ها احساس مسئولیت می‌کنند. این کتاب آخرین اثر از سه‌گانه‌ی «راه‌های آزادی»‌ است که دو جلد دیگر آن با نام‌ها سن عقل و تعلیق پیش‌تر منتشر شده‌اند.

درباره کتاب دل‌مردگی:

«کودکی سربه‌زیرم که تا دم مرگ فرمان خواهم برد. ولی از خودم.» جمله‌ی بالا از فیلسوف برجسته‌ی فرانسوی، ژان پل سارتر، گویای آن چیزی‌ست که او در رمان دل‌مردگی (Iron in the Soul) مفصلاً‌ به آن پرداخته است: مفهوم آزادی... حقیقت این است که استخوان‌بندی جهان امروز به صورت علمی درآمده و زیستن در عصری که همه‌چیز در آن قابل تقلیل به زبان علمی و ریاضیاتی‌ست، امری تکراری‌ است. این الگو بی‌وقفه و چه‌بسا بی‌رحمانه بر میلیون‌ها تن از مردم زمانه‌ی ما تحمیل شده است. صداهای اضطراب‌آمیز از گوشه و کنار برمی‌خیزد و آدمیزاد برای حفظ زندگی خویش به تلاش و تقلا می‌افتد. این‌گونه است که روزبه‌روز عناوین گوناگون کتاب‌های خودیاری و انگیزشی به فهرست ناشران اضافه می‌گردد؛ آثاری که اغلب به هیچ طریقی مغاک بی‌انتهای تنهایی و اضطراب آدمی را پر نخواهند کرد. کتاب‌هایی با توصیه‌های تصنعی و تکراری که نمی‌توانند برای اوضاع و احوالی که بر انسان مسلط می‌شود و روح او را تباه می‌سازد، کاری کنند. در این میان، فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم یکی از بزرگ‌ترین کوشش‌ها برای درهم‌شکستن قیود خفقان‌آور است. فلسفه‌ای که ژان پل سارتر را یکی از سردمداران آن به‌ویژه در اروپای قاره‌ای می‌دانند. بنا بر تعریفی که سارتر از این فلسفه ارائه می‌دهد و در رمان شاهکار خود، دل‌مردگی نیز به آن اشاره می‌کند، انسان موجودی آزاد است. و یا به عبارت دقیق‌تر،‌ محکوم است که آزاد باشد. نوعی آزادی که او را بر دیگر موجودات برتری می‌دهد و درعین‌حال، زمینه‌ساز اضطراب‌های وجودی دیگری نیز است. ژوئن سال 1940 است. سربازان فرانسوی در حالی که روحیه‌ی خود را به طور کامل از دست داده‌اند، آتش‌بس را به انتظار نشسته‌اند. آن‌ها روزبه‌روز، ساعت‌به‌ساعت، لحظه‌به‌لحظه در حال رنج کشیدن و غرقِ در عذاب روح هستند. تجربه‌ای نزدیک به دل‌مردگی... سارتر در این اثر پرتره‌ای دلهره‌آور، تأمل‌برانگیز و البته تأثیرگذار از جنگ، معنای آزادی و فقدان را پیش روی مخاطب خود قرار می‌دهد. گفتنی‌ست این اثر نخستین بار در سال 1949 منتشر شد و همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم، آخرین جلد از سه‌گانه‌ی سارتر به نام راه‌های آزادی «Les Chemins de la Liberté» است و دو جلد دیگر آن تعلیق و سن عقل نام دارند. او در این رمان که دنباله‌ای بر دو اثر پیشین است، به تبیین اصول فلسفه‌ی خود می‌پردازد. سارتر در این کتاب، همچون دو مجلد قبلی، هنرمندانه می‌کوشد تا آن گوهر رازناکی که آزادی می‌نامندش را از هر گزندی به دور و در امان نگه دارد. آزادی همانطور که همه‌ی پیروان اگزیستانسیال بر سر آن اتفاق نظر دارند، تنها به معنای توانایی آری یا نه گفتن نیست. بلکه آزادی آن‌چنان است که انسان را به آفرینش چیزهای خوب و نو نیز قادر کند. سارتر فیلسوفی بود که قصد داشت کلیات فلسفی را از آسمان به روی زمین بیاورد. از همین روی به نوشتن داستان، رمان و نمایشنامه پرداخت. و عجیب نیست که در کتاب دل‌مردگی (هم‌چنان که در تعلیق، سن عقل، تهوع و سایر آثار او مشاهده می‌کنیم) همان شیوه‌ی منجز بیان را وارد داستانش کرده است.

معرفی کتاب رومن به روایت پولانسکی

زندگی‌نامه‌ای خودنوشت به قلم هنرمند تکرارناپذیر عرصه‌ی سینما! رومن پولانسکی، برنده‌ی جایزه‌ی اسکار، در کنار شماست تا به اتفاق یکدیگر، در کتاب رومن به روایت پولانسکی، لحظه‌لحظه‌ی زندگی‌اش را به نظاره بنشینید. زندگی شخصی و حرفه‌ای این کارگردان و بازیگر برجسته در اثر حاضر مورد موشکافی و تحلیل قرار می‌گیرد. در حقیقت، خاطرات نویسنده از سال‌ها زندگی پرتلاطم، و به زعم بسیاری از منتقدان یا طرفداران او، غیرعادی و نامعمولش، در کتاب حاضر برایتان بازگو می‌شود.

درباره‌ی کتاب رومن به روایت پولانسکی

با وجود جذابیت‌های هنرهای نمایشی، گویا سر درآوردن از زندگی شخصی اهالی سینما، بیش از خود فیلم‌ها برای مخاطبان جذابیت دارد. کافی‌ست سری به شبکه‌های مجازی، تیتر خبرهای روزنامه‌ها یا اخبار هنرمندان بزنیم تا ببینیم جویا شدن از رازهای نهفته‌ی بازیگران یا کارگردان‌ها تا چه حد برای مخاطبان وسوسه‌برانگیز است. در‌این‌بین‌، زندگی‌نامه‌‌هایی که به دست خود هنرپیشگان یا کارگردان‌ها نگاشته می‌شود، هرچند پدیده‌ی رایجی نیست، اما غنیمت بزرگی به حساب می‌آید. باید بپذیریم که تمامی هنرمندان حوزه‌ی سینما و تلویزیون به یک اندازه مورد توجه بینندگان و طرفداران هنرهای نمایشی نیستند. برخی به سبب محبوبیت، شهرت و یا زندگی عجیبشان بیش از سایرین زیر ذره‌بین رسانه‌ها قرار می‌گیرند یا به موضوع داغ مکالمات مردم بدل می‌شود. رومن پولانسکی (Roman Polanski) که از برترین‌های فیلم‌سازی به شمار می‌رود، کسی است که محبوبیت، شهرت و سرگذشت عجیب‌و‌غریب را یک‌جا تجربه کرده و اکنون اینجاست تا در کتاب رومن به روایت پولانسکی (Roman)، در کمال صداقت، جریان پرفرازوفرود زندگی‌اش را با شما به اشتراک بگذارد. مرز باریک خیال و واقعیت همان نقطه‌ای است که نویسنده باور دارد سراسر زندگی‌اش را بر فراز آن گذرانده و البته آثار فاخر هنری‌اش را نیز در چنین فضایی خلق کرده. از جنگ‌ جهانی تا کوچکترین خاطراتی که رومن در شهر کراکوف لهستان پشت سر گذاشته، در هاله‌ای از همین خیال و واقعیت سپری شده‌اند. کتاب رومن به روایت پولانسکی، علاوه‌بر اینکه در دسته‌ی زندگینامه‌ها و کتاب خاطرات خودنوشت قرار می‌گیرد، نوعی کتاب تاریخی نیز به شمار می‌رود. برای آشنایی با واقعیت‌های جنگ یا جریان‌های سیاسی، چه کسی بهتر از یک هنرمند دقیق، جزئی‌نگر و مبتکر که لحظه‌لحظه در کنارتان باشد و شما را به سفری ملموس و قابل‌درک در گذشته‌های دور ببرد؟! در خلال همین سفر است که به نخستین جرقه‌های فیلم‌سازی در ذهن رومن پولانسکی پی می‌برید و دنیایی را خواهید شناخت که او را به نمایش حقایق بر پرده‌ی دلفریب سینما سوق داد. زندگی پولانسکی همیشه با حواشی و اخبار ضدونقیضی همراه بوده. همچنین موضوع قضاوت‌های بسیاری قرار گرفته که چه توسط مقامات رسمی و قضایی و چه در اذهان عمومی، به حق یا ناحق علیه او انجام شده. برای اینکه به مقاصد درونی، اندیشه‌های او یا حتی ماجراهای اصلی خیلی از اتفاقات زندگی‌اش پی ببریم، می‌توانیم با راوی کتاب رومن به روایت پولانسکی همراه شویم. نویسنده درمورد نیش گزنده‌ی اتهاماتی که عوام یا رسانه‌ها روا داشته‌اند، کاملاً آگاه بوده و درصدد است چهره‌ی واقعی خود را به ما بنمایاند. چهره‌ای که نه او را اَبَر انسانی دست‌نیافتنی و نه فردی منفور و قهرمانی شکست‌خورده نشان دهد. کارگردان مشهور، این‌بار روبه‌روی دوربین خود نشسته تا نه از جهان شخصیت‌های خیالی، بلکه از سرگذشت پرتلاطم خود برایمان بگوید. داستانی تماماً واقعی، پیچیده‌شده در لایه‌های مه‌آلود اوهام و خیال. جالب است بدانید اثر حاضر، تحت عنوان مجموعه کتاب‌های مطالعات سینمایی به دوست‌داران هنر هفتم ارائه شده است. آزاده اخلاقی با نثر روان خود در برگردان این کتاب، به خوانش هرچه آسان‌تر آن کمک کرده. این اثر به‌یادماندنی را انتشارات چشمه به مشتاقان هنر و آثار زندگینامه‌ای عرضه نموده.