موش کتابخانه

جنگ‌هاي صليبي و تاريخ‌‎شان اهميتي چنان براي فهم و تحليل وضعيت معاصر ما دارند که بازخواني و کندوکاو آن‌‎ها از هر منظري مي‌تواند دريچه‌اي گشوده کند و روشنگر بسياري از نقطه‌هاي تاريک هرآنچه بر ما گذشته و خواهد گذشت، باشد. مسئله‌ي آغاز جنگ‌هاي صليبي با نامه‌ي پر سوزوگداز امپراطور کنستانتين يا همان کنستانتينوپل به پاپ اوربان دوم و درخواست اعلام فتوي به مسيحيان عالم که بيايند و سرزمين‌هاي مقدس را از دست مسلمانان و يهوديان کافر پس بگيرند، يکي از نکته‌هاي مهمي‌ست که کمتر به آن پرداخته شده است. و البته رفتار مزورانه و زيرکانه‌ي همين جناب کنستانتين در استقبال از ارتش صليبيون که خود را از همه‌جا بي‌خبر نشان مي‌داد و شايد به دليل همين رفتار هم نقش پر رنگ‌اش کم‌رنگ جلوه داده شده است! جنگ‌ اول صليبي نقطه‌ي آغاز چند سده خون‌ريزي و خون‌بازي و ويراني و دهشت است که حتي اگر جاري شدن خون هم‌چون نهر آب در اورشليم را نيز افسانه بدانيم، باز هم چيزي از آن قساوت‌هاي عظيم کم نمي‌کند. کتاب «جنگ صليبي اول: فراخوان از شرق» رجوعي‌ست به نقطه‌ي سرآغاز، به اينکه چه شد که آن همه خون و جنون پا گرفت و قرن‌ها هرکسي از هر کوي و برزني از پادشاهان و شواليه‌ها تا مردم کوچه و بازار براي پس گرفتن مقدس‌ترين جغرافياي شوم تاريخ که فقط 52 بار لشکرهاي مختلف به آن لشکرکشي کرده‌اند، به‌پا خواستند و جان‌ها ستاندند و وحشست‌ها آفريدند. کتاب جنگ صليبي اول پيتر فرانکوپن دست روي لحظه‌هاي آغازين وقايعي گذاشته که به فهم و تحليل لحظه‌هاي اکنون ما مدد مي‌دهد؛ مسلمانان و يهوديان تا قبل از آغاز به کار آژانس يهود، در تمام طول تاريخ در دفاع از سرزمين‌هايشان عليه انسان سفيدپوست غربي با هم متحد بوده‌اند!

ايل بختياري در دوره‌ي قاجار متني است مستند درباره‌ي مقطعي خطير از تاريخ اين مردمان در قرن سيزدهم هجري. در بحبوحه‌ي انقلاب مشروطه در ايران، امپراتوري بريتانيا براي پيشبرد منافع اقتصادي خود در مناطق کوهستاني بين ايران و عراق، که پيشتر دسترس‌ناپذير بود، رسوخ کرد و به اقداماتي چون احداث راه در دل کوه‌ها، گردآوري اطلاعات جغرافيايي و قوم‌شناختي و اکتشاف نفت دست زد. اين طرح‌ها سبب شد ايلات کوچ‌رو و خودمختار در حاشيه‌ي قلمرو قاجار در پهنه‌اي گسترده‌تر به هم بپيوندند و با اقتصاد جهاني نيز ارتباط بيابند؛ در نتيجه‌ي اين تغييرات فاصله‌ي ميان حکومت و ايلات هم کاهش يافت. البته اين مردمان در برابر اين دگرگوني‌هاي زيست‌محيطي و اجتماعي منفعل نماندند؛ گاه در برابر طرح‌هاي بريتانيا مقاومت مي‌کردند و گاه خود را با آنها سازگار مي‌کردند. جنگ ميان طوايف هم البته گه‌گاه رخ مي‌داد. آرش خازني، برخلاف پژوهش‌هاي معمول که کانون توجه در آنها طبقات اجتماعي شهري و مرکز سياسي است، با بهره گرفتن وافر از تواريخ و وقايع‌نامه‌هاي فارسي، تواريخ ايلاتي و منابع آرشيوي در لندن و تهران و اصفهان، از چادر ايل‌نشينان به اين وقايع نگريسته است و آن را در مرکز داستاني درباره‌ي سلسله‌ي قاجار قرار داده و به اين ترتيب توانسته است خلئي را در تاريخ اجتماعي و فرهنگي ايران پر کند. پژوهش او نوري تازه بر روابط مرکزـ‌ پيرامون در دوره‌ي قاجار و نقش ايل بختياري در انقلاب مشروطه مي‌افکند