مگه تو مملکت شما خر نیست؟

تاریخ اجتماعی خاورمیانه ، در مقایسه با دیگر شاخه‌های تاریخ‌نگاری ، حوزه‌ای است که هنوز جای زیادی برای کاوش دارد . تاریخ‌نگاری خاورمیانه ، همچون تاریخ‌نگاری اروپا ، تا پیش از قرن بیستم تحت سلطه تاریخ‌نگاری سیاسی ، سلسله‌ای و نسب‌شناسانه و روایت‌های زندگی و زمان نخبگان بود . اما با رشد چشمگیر و جهانی جامعه‌شناسی به عنوان موضوع دانشگاهی ، بخصوص در پنجاه سال اخیر ، بسیاری از مورخان به تدریج تاریخ اجتماعی جوامع خاورمیانه را رشته دانشگاهی مقبولی دانستند . در بررسی اجرای مدرن‌سازی در خاورمیانه به طور اعم و ترکیه و ایران به طور اخص با نقصان‌های بسیار جدی در روایات و تحلیل‌های تاریخی در مورد پذیرش و مقاومت در برابر تغییراتی مواجهیم که جوامع ایران و ترکیه در ٢٠٠ سال گذشته با آن روبرو بوده‌اند . گرچه مطالعه مدرن‌سازی در ترکیه و ایران موضوع پژوهش‌های دانشگاهی متعددی بوده است ، اما این پژوهش‌ها تنها اجرای مدرن‌سازی از بالا را برمی‌رسند ، یعنی اقداماتی را که نظام‌های سیاسی برای تغییر جوامع ، وضع قوانین و مقررات جدید و بنیان نهادن نهادهای اجتماعی و سیاسی جدید برمی‌گزینند . اما آنچه هنوز در این پژوهش‌ها غایب است این است که جامعه به این اصلاحات و تغییراتی که از بالاست چه واکنشی نشان داد . مدرن‌سازی طرحی جهانی بود که تقریباً به طور همزمان ، گرچه با سرعت‌های مختلف در مناطق ، وارد جهان ما شد . در حیطه سیاسی ، مدرن‌سازی با تولد جامعه مدنی و ظهور فردگرایی و خودمختاری فردی همگام بود . سازش و مقاومت در برابر مدرن‌سازی ، رابطه بین مرم عادی و دولت در ترکیه و ایران و واکنش جامعه به اصلاحات و تجدد آمرانه در این کشورها موضوعی است که مقالات مندرج در این کتاب به آنها پرداخته است . « تورج اتابکی » پیش از این کتاب‌های « تجدد آمرانه – جامعه و دولت در عصر رضا شاه » و « ایران و جنگ جهانی اول » را نوشته است .

تاریخ‌ همواره‌ شاهد ویژگی‌های‌ منحصر به‌ فرد ملل‌ و اقوام‌ بزرگ‌ بوده‌ است‌. هر یک‌ از این‌ اقوام‌ نسبت‌ به‌ جهان‌ اطرافش‌ و ارتباطش‌ با این‌ جهان‌ به‌ نگرش‌های‌ خاص‌ خویش‌ دست‌ یافته‌ است‌. برای‌ مثال‌، یونیان‌ باستان‌ مبتکران‌ و خالقان‌ بزرگی‌ بودند. آن‌ها به‌ ارزش‌ فردی‌ انسان‌ اعتقادی‌ عمیق‌ داشتند و همواره‌ حامی‌ آزادی‌ بیان‌ فردی‌ بودند. به‌ زیبایی‌ عشق‌ می‌ورزیدند، زیبایی‌ای‌ که‌ در جای‌ جای‌ طبیعت‌ رد و نشانش‌ را می‌دیدند. یونیان‌ خلاقیت‌ فردی‌ خویش‌ را با عشقشان‌ زیبایی‌ ادغام‌ کردند و در عرصه‌ هنر، مجسمه‌سازی‌، معماری‌ و ادبیات‌ آثار بدیع‌ و باشکوهی‌ پدید آوردند، قابلیت‌ و استعداد خاصی‌ که‌ در آن‌ زمان‌ به‌ شالوده‌ ماهیت‌ ملی‌ یونانیان‌ شکل‌ می‌داد، روح‌ خلازز ایشان‌ بود. از دیگر سو، رومی‌ها در عرصه‌ فرهنگ‌، دستاوردهای‌ بدیع‌ چندانی‌ نداشتند. دلیل‌ این‌ امر آن‌ بود که‌ رومی‌ها فرد را بیش‌ از روحی‌ آزاد و رها، بخشی‌ از چیزی‌ عظیم‌تر و مهم‌تر یعنی‌ جامعه‌ قلمداد می‌کردند. در روم‌ فرد همیشه‌ تابعه‌ نظم‌ بود، حکومت‌ روم‌ نیز براساس‌ قوانینی‌ منصفانه‌، ثابت‌ و محافظه‌کارانه‌ اداره‌ می‌شد.