پس از آدورنو (بازاندیشی در پژوهش جامعه‌شناختی موسیقی)

انسان و سمبول‌هایش، کتابی‌ است ساختارشکن که روان ِ آدمی و سمبول‌های عمیقِ جاگرفته در زوایای ِ آن را می‌کاوَد، نشانه‌هایی که جهانِ بیرونی را شکل و فُرم می‌بخشند. کارل یونگ، روانپزشک برجسته و پدرِ روانشناسیِ تحلیلی، نویسنده‌ی این کتاب است. او به ژرفای ِ ناخودآگاه ِ جمعی و کهن‌الگوهای جای‌گرفته در آن می‌نگرد، که افکار و عواطف و رفتارهای انسان را متأثر می‌سازند و اهمیتِ این نمادها را در زیست و زندگیِ جمعی ما در همه‌ی ادوار به بحث و فحص می‌گذارد. این کتاب به تاریخِ  ۱۹۶۱   نوشته شده، یعنی درست پیش از مرگِ یونگ، واپسینِ سالِ عمرش که تماماً وقفِ نوشتنِ این کتاب شد و تنها ۱۰ روز پیش از آنکه بیمار شود به پایانَش رسانْد. علی‌رغمِ اینکه همکاران ِ یونگ، او را به ترویجِ مفاهیمِ این کتاب ترغیب کردند، تمایلی به نشر و توسعه‌ی آن از خود نشان نداد. این کتاب رابطه‌ی انسان و ناخودآگاهش را بررسی می‌کند و بر اهمیتِ رویاها در زندگیِ فرد تأکید می‌ورزد؛ یونگ ایده‌های کلیدی و مهمی همچون نماد و رویا و کهن‌الگوهای برآمده از ناخودآگاه را به مخاطب معرفی می‌کند و زبانِ ناخودآگاهِ انسان را نماد و سمبول می‌داند که به واسطه‌ی رویا بر او ظهور می‌کنند. نماد یا سمبول‌های روان، ابژه‌های شناخته‌شده‌ی جهانِ واقعیتند که به چیزی ناشناخته و دور از ذهن اشاره دارند. و رویا ابزاری ا‌ست برای ابراز ِ ناخودآگاه که به سادگی خود را به انسان نشان نمی‌دهد. این کتاب پنج بخش دارد و یونگ هر بخش از آن را بر مبنای روانشناسیِ تحلیلی و توصیف و تفسیرِ ناخودآگاه از این منظر، نوشته ‌است. بخش نخست، پیش‌زمینه‌ی لازم برای طرحِ مفهومِ ناخودآگاه است و از مفاهیم کلی سخن می‌گوید. او در این بخش ناخودآگاه را ساحتی از روان معرفی می‌کند که با رساندنِ مفاهیمِ حیاتی، انسان را به سمت و سوی تعادل پیش می‌رانَد. موضوعِ بخشِ دوم، انسان ِ امروزی و اسطوره‌هاست که در ژرف‌ترین ساحتِ روان ِ انسان ریشه‌ دارند. سومین بخش به مفهومِ فردانیت یا individuation می‌پردازد، که به مثابه‌ی هم‌زیستیِ مسالمت‌آمیز خودآگاه و ناخودآگاه انسان و کانونِ اندیشه‌های فلسفیِ یونگ است. در بخش چهارم نمادهای مختلفی که پیش‌تر معرفی شده‌اند در هنرهای بصری و تجسمی به منزله‌ی بافت و زمینه‌ی نمایشِ آنها مطرح می‌شوند و درنهایت آخرین بخش از این کتاب، مفاهیمِ کلیدیِ بخش‌های پیش‌تر به شکلی عملی و نمونه‌وار در تجزیه و تحلیلِ بیمارانِ روان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نظر یونگ یگانه ماجراجوییِ انسانِ وامانده‌ی عصر مدرن، کنکاش و تفحص در ناخودآگاهِ خویش است تا به هارمونی و هماهنگی متناسبی با خودآگاه و خویشتنِ خود دست یابد.

رمان «عقاید یک دلقک» جنجالی‌ترین اثر «هاینریش بل» محسوب می‌شود؛ چرا که در بستر روایت خود، کلیسای کاتولیک را مورد انتقاد شدید قرار می‌دهد و موضع تندی علیه آن اتخاذ می‌کند. شخصیت اصلی این رمان خواندنی، «هانس شنیر» از خانواده‌ای ثروتمند است؛ اما او به دلیل نگاه متفاوتی که نسبت به زندگی و مذهب دارد، خانواده‌ی خود را ترک می‌کند و به عنوان یک دلقک مشغول به کار می‌شود. هانس همچنین مادرش را مسئول مرگ خواهرش می‌داند و هرگز او را نبخشیده است. وقایع رمان «عقاید یک دلقک» در طول یک روز رخ می‌دهد. هانس که در حینِ اجرا، آسیب دیده است، دائماً برای خود افسوس می‌خورد. بدبختی او با این حقیقت تشدید می‌شود که دوست دخترش، ماری، او را ترک می‌کند. برای هانس چه چیزی باقی مانده است؟ او پولی ندارد، آینده‌ای در انتظارش نیست و معشوقه‌اش هم رفته است. در طول رمان «عقاید یک دلقک» یک سری تماس‌ تلفنی از طرف هانس صورت می‌گیرد و او تلاش می‌کند از کسانی که می‌شناسد پول قرض بگیرد. در خلال همین تماس‌ها، شخصیت اصلی داستان، خاطرات خودش را درباره‌ی زندگی، گذشته، خانواده و ماری مرور می‌کند. رمان «عقاید یک دلقک» یکی از محبوب‌ترین رمان‌های بل است، به ویژه به این دلیل که بسیاری از مردم می‌توانند با هانس و شکست‌های او همذات پنداری کنند. نویسنده در این رمان، شخصیتی را به تصویر می‌کشد که جامعه به هیچ‌وجه پذیرای او نیست و این فرد که از طرف همه رانده شده است، در کنج تنهایی به مرور زندگی، افکار و عقاید خود می‌پردازد. از طرف دیگر، «هاینریش بل» با قلم توانمند خود به خوبی می‌تواند تصویری واقع‌گرایانه از وضعیت آلمان، پس از جنگ جهانی دوم ارائه دهد.