گور به گور

معرفی کتاب انقلاب بدون انقلابیون انقلاب‌های دهه‌ی 1970 و نتایجی که به بار آوردند، به ناامیدی عجیبی دامن زد که نتایج این ناامیدی تا همین امروز هزاره‌ی ‌سومی هم هویداست. آن انقلاب‌ها، شکست‌خورده از درون و بیرون، به چند دهه اختناق و غوغاسالاری سرمایه‌سالارانه منتهی شدند که کودتاها و ضد انقلاب‌ها در قالب پروژه‌های نولیبرالیستی، به‌خوبی عملیاتی‌شان کردند. فروپاشی شوروی نیز گویی نقطه‌ی پایانی بر همه‌ی این انقلاب‌ها و انقلابی‌گری‌ها بود و دیگر همه‌چیز و حتا تصوّر انقلاب نیز نامتصور می‌نمود، تا اینکه بهار عربی از راه رسید و شمال آفریقا و خاورمیانه را به شوری واداشت که بی‌بازگشت می‌نمود. از لحظه‌ای که «طارق طیب محمد بن بوعزیزی» در 4 ژانویه‌ی 2011 مقابل ساختمان شهرداری تونس خودش را به آتش کشید و به حکمرانی 23 ساله‌‎ی «زین‌العابدین بن علی» پایان داد تا روزی که «حسنی مبارک» و «معمر قذافی» در مصر و لیبی سقوط کردند، همه‌ی دنیا فهمیدند که انقلاب و سرشت راستین انقلابی‌گری هم‌چنان پابرجاست، حتا اگر آن‌گونه که «آصف بیات» در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» اذعان می‌کند، انقلاب‌هایی رخ دهد بدون «تصوّرات انقلابی»! کتاب آصف بیات اهمیتش را از امکانیت خود تصوّر انقلاب گرفته و تأکیدش بر «معنابخشی به بهار عربی» و این نکته که لحظه‌های خطیر گشودگی و فهم نسبت مردم و میلشان به آزادی هنوز پابرجاست و این انقلاب‌ها و جنبش‌های شکل‌گرفته‌ی پیرامونش موید همین نکته‌اند. انقلاب بدون انقلابیون، تحلیلی دقیق و موشکافانه از منظر جامعه‌شناسی‌ست که خودش در بطن رخدادها حضور داشته و تجربه‌ها و دیده‌ها و خوانده‌ها و شنیده‌هایش از وضعیت‌های انقلابی – از انقلاب 1979 ایران تا انقلاب‌های 2011، 2012 و 2013 کشورهای عربی – را در کتابی جامع و محل ارجاع تجمیع کرده‌است. کتاب آصف بیات، فهم چرایی ناگزیری انقلاب در زمانه‌ایست که همه‌چیز ضد انقلابی‌ست، از اقتصاد تا ذهن و زبان و اینکه چگونه مردمی دست به انقلاب زدند که خواهان رهایی بودند ولی حتا تصوّر انقلاب از آنها ستانده شده‌بود؛ مردمی که پیروز شدند بدون داشتن تصویری از پیروزی و همین نکته، نوری می‌تاباند از روزنی، برای همه‌ی آنها که ناامیدانه به رهایی امیدوارند.

در اثر کلاسیک تاریخ اقتصادی و نظریه اجتماعی "دگرگونی بزرگ"، کارل پولانی تحولات اقتصادی و اجتماعی ناشی از "دگرگونی بزرگ" انقلاب صنعتی را تحلیل می کند. تجزیه و تحلیل او نه تنها نواقص موجود در بازار خود تنظیم کننده را توضیح می دهد، بلکه پیامدهای وخیم اجتماعی بازار سرمایه داری بدون نظارت را نشان می دهد. مطالب مقدماتی جدید پولانی، نشانگر اهمیت تجدید نظر در تحلیل معنایی در دوره جهانی سازی و تجارت آزاد است. پولانی اعتقاد دارد که اقتصاد بازار مدرن و دولت مدرن را نه به صورت عناصر گسسته، بلکه باید آنها را به صورت یک خلق انسانی واحد، که او آن را "جامعه بازار" می نامد، دانست.یک ویژگی بارز "جامعه بازار" این است که ذهنیت اقتصادی بشریت تغییر یافته است. مردم قبل از "دگرگونی بزرگ"، اقتصادهای خود را بر مبنای جبران و توزیع مجدد در روابط شخصی و جمعی تنظیم می کردند. در نتیجه صنعتی شدن و افزایش نفوذ دولت، بازارهای رقابتی ایجاد شد که تمایلات اجتماعی قبلی را تضعیف کرده و آنها را با نهادهای رسمی جایگزین کرد، که هدفشان بهبود اقتصاد بازار خود تنظیم شده بود.