دفتر و دفترچه
تراول ماگ و فلاسک
فلسفۀ فیزیک
با گذر زمان و پیشرفت علم فیزیک در شاخه‌های مختلف، این علم به‌وفور درگیر ریاضیات و فرمول‌ها شده است به طوری که دیگر کمتر به معنای هستی‌شناسانه نظریه‌های فیزیک توجه میشود. بی‌شک علم فیزیک بیش از علوم دیگر در ارتباط با طبیعت است و به همین دلیل باید نظریه‌های فیزیک را به صورت ملموس درک کرد و به‌ویژه اهمیت این نظریه‌ها برای شناخت هرچه بیشتر هستی ایجاب می‌کند که به مفاهیم فیزیک و نیز مباحث فلسفی آن توجه خاص شود.
فلسفه فیزیک شاخه‌ای از فیزیک است که به معنی واقعی کلمه با فیزیک مرتبط است. انواع سؤال‌هایی که می‌کنیم در زمره سؤال‌هایی است که فیزیکدانان می‌پرسند و همچنین در زمره سؤال‌هایی است که نظریه‌های فیزیکی به لحاظ تاریخی کوشیده‌اند تا به آن‌ها پاسخ دهند.
فلسفه سیاسی ماکیاولی
فیلیپودل لوکّزه، فیلسوف معاصر و هموطن ماکیاولی، قریب پانصد سال پس از درگذشت او، می‌کوشد در کتاب حاضر تصویری جامع ــ هرچند مقدماتی ــ از فلسفه‌ای عرضه دارد که چنان «رخداد»ی است که نه‌تنها در زمانه خویش بلکه هنوز هم دلالت‌های فکری و عملی آموزه‌های آن به‌درستی و به‌تمامی فهم نشده است.
فیلیپودل لوکّزه، در این کتاب، به‌تفصیل، و فراسوی مرزهای اثری مقدماتی، برخی از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری و مفاهیم اساسی مورد استفاده ماکیاولی را، از قبیل رئالیسم، مونیسم، طبیعی‌گرایی بخت، ویرتو، اتفاق، شانس، توپوسِ میلیشیای مدنی، مرکزیت شقاق و تعارض اجتماعی، حقیقت مؤثر و ... به بحث می‌گذارد. کاری که از دو طریق بس مهم و کم‌نظیر انجام می‌گیرد:
نخست بررسی آثار برجسته ماکیاولی، شامل گفتارها، شهریار، تواریخ فلورانسی، و هنر جنگ، در پرتوِ مضامین و مسائلی که در بخش ابتدایی مطرح می‌شوند؛ و در ثانی، بررسی تأثیرگذاری و چگونگی دریافت ماکیاولی رد سنت فلسفه مدرن و معاصر غرب. دو طریقی که هر دو بر بستر مطالعه زمینه‌های تاریخی و سیاسی فلورانسی، ایتالیایی و اروپایی این جدال‌های نظری انجام می‌گیرد.
فیزیک و فلسفه
بنیادهای مفهومی مکانیک کوانتومی هم برای فیزیک‌پیشگان که هر روز آن را به کار می‌برند غریب است، و هم فلسفه‌پیشگان اغلب از آن بی‌خبرند.
در این کتاب دسپانیا نشان می‌دهد که چگونه فیزیک کوانتومی ما را به تجدیدنظر در مفاهیمی مانند فضا، اشیای مادی، علیت و دیگر مفاهیمی که در فلسفۀ سنتی بدیهی انگاشته میشود، وامی‌دارد.
در این کتاب نویسنده، بدون بهره‌گیری از روابط پیچیدۀ ریاضی، مبانی فلسفی انقلاب کوانتومی در مفاهیم فیزیک کلاسیک را در دسترس اندیشه‌ورزان قرار می‌دهد.
دسپانیا گزارشی از اصول بنیادین فیزیک معاصر به‌ویژه مکانیک کوانتومی را همراه با استلزامات فلسفی آن ارائه می‌کند. مهم‌ترین مشخصۀ فیزیک کوانتومی از دیدگاه نویسنده «جدایی‌ناپذیری (درهم‌تنیدگی)» است، که مستلزم مرزبندی روشن میان تعاریف گوناگون از واقعیت و معرفت به آن است. از این رو با نظریه‌های گوناگون معرفت مانند کانتیسم، نئوکانتیسم، ماتریالیسم و مانند آن‌ها از منظر فلسفۀ کوانتومی مواجه میشود.
مهم‌ترین نتیجۀ این کتاب آن است که گرچه معرفت علمی هرگز نمی‌تواند واقعیت مستقل از ذهن (فی‌نفسه) را حقیقتاً توصیف کند، وجود این واقعیت غایی (واقعیت مستور) از لحاظ مفهومی ضروری است. با نظریۀ واقعیت مستور (در برابر واقعیت تجربی)، وی فضای فراخی برای دین، شعر و دیگر شیوه‌های بیان واقعیت می‌گشاید که نه‌تنها جذابند، بلکه در فهم مبانیِ نظری فیزیک نیز راهگشا هستند.
هایدگر و امر سیاسی
پیوند احتمالی فلسفه هایدگر با امر سیاسی و کنش سیاسی او در سال ١٩٣٣ به تحقیقی جداگانه و مستقل نیازمند است که مطلب را به دور از جنجال و تأثرات شخصی پیگیری کند . موضعگیری سیاسی هایدگر در سال ١٩٣٣ به هیچ‌وجه نه قابل دفاع است نه قابل تطهیر . لیکن در این باره از عدالت نباید عدول کرد . به بیانی روشن‌تر می‌توان گفت که اعلام فهرستی از اقدامات اداری هایدگر در همنوایی با رژیم ضدبشری و تمامت‌خواه آلمان هیتلری موضوعی است که البته پیش‌تر به لحاظ اخلاقی محکوم شده است و به حکم محکمه نازی‌زدایی متفقین مجازات ممنوعیت از تدریس را در پی داشته است .
هایدگر در نخستین درسگفتارهای دانشگاهی‌اش پس از رفع ممنوعیت تدریس او ، که بعدها با افزوده‌هایی منتشر میشود ، به مسئله امکان صلح واقعی – صلحی که بمب اتم آن را حفظ نکند و آتش‌بس نباشد – اشاراتی تأمل‌برانگیز دارد . کتاب چه باشد آنچه خوانندش تفکر و حتی عمده مضامین آن شاید درونمایه سیاسی کتاب را از چشم ما نهان کند . غوغایی که تقریباً از دهه ٦٠ به بعد و بویژه پس از مرگ هایدگر در سال ١٩٧٦ علیه سکوت هایدگر درباره هولوکاست اوج می‌گیرد چنان که در نامه شاگرد قدیمی هایدگر – هربرت مارکوزه – در فصل ٦ همین کتاب هایدگر از محکوم کردن امر محکوم شده امتناع دارد.
دموکراسی چیست؟
چرا برای دموکراسی ارزش قائل می‌شویم؟ دموکراسی و حقوِ فردی چه ارتباطی با هم دارند؟ آیا حکومت اکثریت همواره دموکراتیک است؟ چرا وجود احزاب ضروری است؟ آیا برخی از نظام‌های انتخاباتی از برخی دیگر دموکراتیک‌ترند؟ چه ارتباطی بین ملی گرایی و دموکراسی، یا دموکراسی و اقتصاد بازار آزاد وجود دارد؟ چگونه می‌توان دموکراسی را حفظ کرد و آن را گسترش داد؟ آینده دموکراسی چیست؟ این‌ها تعدادی از پرسش‌هایی‌اند که در این کتاب (که به سفارش یونسکو نوشته شده) پاسخ خود را یافته‌اند.
ویکو و هردر
آیزایا برلین در این کتاب به بررسی اصیل ترین و زایاترین اندیشه‌های دو تن از برترین فیلسوفان تاریخ و فرهنگ می‌پردازد. بخش نخست کتاب به تشریح اندیشه‌های فلسفی جامباتیستا ویکو و معرفتشناسی او و خاستگاه‌های آن اختصاص دارد. این فیلسوف ایتالیایی تا دو قرن پس از دوران حیاتش گمنام ماند اما به یمن تلاش‌های مفسرانی چون بندتو کروچه و استفاده از ایده‌هایش در آثار هنرمندانی چون جیمز جویس از نو کشف و یکی از نخستین نقادان عصر روشنگری و نگرش غالب دکارتی شناخته شد.
ویکو اهمیتی اساسی برای تاریخ، زبان، اسطوره و هنر قایل بود، و از این رو از بنیانگذارن فلسفه فرهنگ محسوب میشود.
بخش دوم کتاب جستاری در باب یوهان گوتفرید هردر است. این اندیشمند آلمانی از پدران جنبش رمانتیک و از مخالفان نگرش نئوکلاسیک غرب بود و آرایش در بازاندیشی مفاهیمی چون جامعه، تاریخ، فرهنگ و هنر نقشی اساسی داشتند:
آرایی چون داشتن تعلق به یک اجتماع؛ احترام به فرهنگ‌های متنوع و رد برتری یکی از آن‌ها بر دیگری؛ نقش هنر به مثابه ابراز روح زمان؛ و لزوم یگانگی نظریه و عمل.
سوژۀ لاکانی
لاکانِ روانکاو، برخلاف بیشتر پساساختارگرایانی که به دنبال واسازی و حذف مفهوم سوژه انسانی‌اند، مفهوم سوبژکتیویته را بسیار مهم می‌داند و به کاوش در معنای سوژه بودن، نحوه سوژه شدن فرد، عوامل شکست در سوژه شدن، و امکانات روانکاو در القای «رسوب سوبژکتیویته» می‌پردازد.
تلاش بروس فینک معطوف به ارائه دیدگاهی به اندیشه لاکان است که بسیاری بی‌تردید آن را بیش از حد ایستا و بسته تلقی می‌کنند، در حالی که یکی از جاذبه‌های بی‌شمار کار او دقیقاً در دگرسانی‌ها، خودپیرایی‌ها و واژگونی‌های بی‌وقفه چشم‌انداز ریشه دارد. او همچنین تلاش کرده است نگرشی از چند مفهوم مهم لاکانی را در این کتاب ارائه دهد و نظریه‌هایی را مطرح می‌کند که برای درمانگران و نظریه‌پردازان به یک اندازه مفید و نیرومند است.
فینک در این کتاب جنبه‌ای از کار لاکان را به ما معرفی می‌کند که در اقبال به نظریه او مغول مانده است و همچنین به شرح و بسط مفاهیم محوری او از قبیل دیگری، ابژه a، بیگانگی و جداسازی، ساختار زبان‌مانند ناخودآگاه، استعاره پدری، ژوئیسانس، و تفاوت جنسی می‌پردازد و دانشی عمیق از کار نظری و بالینی لاکان ارائه می‌دهد.
عشق سیال
( درباب ناپایداری پیوندهای انسانی )
این كتاب درباره‌ی مشخصه‌ی اصلی زمانه ماست: حال و روز مردان و زنانی كه دراین زمانه‌ی «سیال مدرن» از پیوندهای ثابت یا پایدار بی بهره‌اند. در چنین جهانی، آنچه ایشان را به هم می‌‌پیوندد رشته‌‌هایی سست است كه با تغییر شرایط، بی رنگ و با كمترین تلاش گسسته میشود.
شكنندگی غریب پیوندهای انسانی، احساس ناامنی‌ای كه این شكنندگی پدید می‌آورد و امیال متعارضی كه می‌خواهند این پیوندها را محكم كنند و در عین حال آن‌ها را سست نگه دارند، مضامین اصلی این كتاب مهم است كه به قلم یكی از خلاق‌ترین و اثرگذارترین متفكران این روزگار نوشته شده است. «عشق سیال» برای دانشجویان و محققان جامعه‌شناسی و به طور كلی علوم لنسانی بهره‌ی فراوان در بردارد و نظر خواننده‌ای را كه به ماهیت متغیر روابط انسانی بهره‌ی فراوان در بر دارد و نظر خواننده‌ای را كه به ماهیت متغیر روابط انسانی علاقه‌مند است به خود جلب می‌كند.
زیر سیگاری
ارول موریس مستندساز آمریکایی با یک توصیه‌نامه به دانشگاه پرینستون می‌آید تا زیر نظر تامس کوهن فلسفه بخواند. اما اعتقادش در مخالفت با نسبی‌گرایی کوهن باعث میشود تا رابطۀ آن دو شکرآب شود و دست آخر با پرتاب زیرسیگاری سمت موریس به اوج خود برسد، دعوایی که در نهایت منجر به اخراج موریس از دانشگاه میشود. موریس در زیرسیگاری از برخورد خشنی که کوهن با او داشته یک سناریو می‌سازد و با ترکیب هنرمندانۀ تأملات فلسفی، مصاحبه‌ها و خاطرات به حیطۀ مردم‌نگاری فلسفۀ دانشگاهی وارد میشود. او فلسفۀ دانشگاهی را از این جهت به چالش می‌کشد که به جای جستجوی حقیقت، گرفتار هزارتوی تفسیر متن‌هایی پر از ابهام و ایهام شده است. با این‌که همیشه در فلسفه این خطر هست که انسان با انکار واقعیت غرق در خیالات خود شود، از نگاه موریس خسارت اصلی در جایی است که انسان در خیالات دیگران غرق شود.
اصل بنیاد
اصل بنیاد متن درسگفتاری مهم و تأثیرگذار است که مارتین هایدگر آن را در نیم سال ١٩٥٥ـ١٩٥٦ در دانشگاه فرایبورگ ارائه کرده است و از آخرین نوشته‌های او محسوب میشود.
پس از چند دهه تفکر فلسفی، موضوع اصلی اندیشه‌های هایدگر هنوز هم «هستی» است، اما او این بار می‌کوشد از منظر اصلی که آن را به نام لایب نیتس می‌شناسیم، یعنی «اصل جهت کافی» یا «اصل بنیاد» به هستی نزدیک شود.
هایدگر قصد دارد در این کتاب نشان دهد که اصل بنیاد در واقع یک اصل هستی
است.
در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
شاید اصل بنیاد رازآمیزترین اصل در میان همه اصل‌های ممکن باشد. اگر این حقیقت داشته باشد، بهتر است نسبت به گذشته به آن التفات بیشتری داشته باشیم. اگر برای انجام دادن چنین کاری آماده‌ایم، لازم است با تأمل به گفته این اصل به نحوه گفتن آن گوش سپاریم.
