دفتر و دفترچه
تراول ماگ و فلاسک
کتاب شعر زمان ما 7 سیاوش کسرایی
معرفی کتاب شعر زمان ما 7 سیاوش کسرایی
شعر زمان ما نام عام کتاب هایی بود که آقای محمد حقوقی، به همّت انتشارات نگاه، هر فصل یکی از مجلدات آن را منتشر می کرد. شاعران بزرگ معاصر ایران که در این کتاب ها، شاخصه ها و چگونگی شعر آنان و به تقریب همه ی جوانب کار آنان را دربرگرفته بود، نیما، اخوان، شاملو، سپهری و فروغ فرخ زاد، بودند.
مرگ تأثّرآور و نابهنگام آقای حقوقی، باعث توقف این مجموعه ها شد. شاید شش ماه پیش از این اتفاق غم انگیز بود که ایشان تلفنی از من خواست تا این کار را پی بگیرم.
از آن جا که دکتر ایرج صف شکن از گفت وگوی نگارنده ی این واژگان با جناب حقوقی آگاهی داشت، این مطلب را با مدیریت انتشارات نگاه در میان نهادم و ایشان با توافقات و تفاهمات و تعهداتی که در قبال مجموعه های یاد شده دارند، پذیرفتند تا برای آشنایی بیشتر شاعران جوان و دانشجویان، شاعران دیگری که در ادبیات معاصر ایران تأثیر بلامنازعی داشته اند، مورد نقد و تحلیل و بررسی قرار گیرند. بر همین مبنا شاعرانی چون سیمین بهبهانی، نصرت رحمانی، نادرنادرپور، منوچهر آتشی، سیاوش کسرایی، سیدعلی صالحی و… که در پیوند با شاعران گروه اول بوده اند، در وهله ی اول در نقد و تحلیلی خطی و زمانی مورد بررسی قرار می گیرند.
به معنی دیگر به جز چگونگی سرایش شعرها و زبان شعری، درون مایه، جهان بینی و تأثیرپذیری و تأثیرگذاری آنان، ساختار شعری وفضاهای ویژه و توانمندی های شاعرانه و ضعف های آنان، زمینه های سیاسی اجتماعی و تبیین و تشریح اشعار و دیدگاه شاعران و منتقدان و محققان در پایان کتاب مورد توجه قرار می گیرد. طبعا در نقد و بررسی آثار شاعران فوق الذکر، انتظار خواننده ی بیشینه خواه خلّاق آن است که نگارنده این سطور از نگره و نرم خود و نه کپی برداری از محقق قبلی، شاعر را در برابر دیدگان مخاطبان قرار دهد.
بر همین مبنا، در این نوشتار، بازنمون های تصویری و بوطیقای هنجارین و وزن عروضی و موسیقی درونی شعر و سبک فرودین و میانه و فخیم و سنجه ها و سمفونی های رنگین کمانی و عقلانیت درونی و بیرونی و کرشمه سازی های هنرمندانه شاعر و همچنین کهن شیوگی، میانه میانی و مدرن گونگی شاعر هم در کانون نگاه نگارنده قرار گرفته است :بنابر همین مقدمات است که این کتاب ها به دو بخش تقسیم شده اند.
.
.
کتاب شعر زمان ما 15 شمس لنگرودی
معرفی کتاب شعر زمان ما 15 شمس لنگرودی
بی هیچ تردیدی مجموعه ی بی نظیر و پنج جلدی «شعر زمان ما» که تفسیر و تحلیل گزیده شعرهای پنج شاعر بزرگ معاصر: نیما، اخوان، شاملو، سپهری و فروغ را شامل می شود و طی سالیانی طولانی از سوی زنده یاد «محمد حقوقی» شاعر و محقّق فروتن فراهم آمده بود، گنجینه ای گرانبهاست از شعر روزگار ما که انتشار آن با تلاش انتشارات نگاه میسّر شد و جامعه ی ادبی اعم از روشنفکران و دانشجویان و دیگر اهالی فرهنگ از آن استقبال شایانی کردند و تجدید طبع چندباره ی هرکدام از مجلّدات آن، گواه بارز این ادعاست. دریغا در هشتم تیرماه 1388 محمد حقوقی، ملک این جهانی وانهاد و به مصداق «ای بسا آرزو که خاک شده»، کار تدوین مجلّدات بعدی شعر زمان ما، نافرجام ماند.
آنچه اینک برابر خواننده است دوره ای جدید از این مجموعه است که به واقع حاصل تلاش و تتبّع محقق و ادیب معاصر «فیض شریفی» است که به روایت ایشان زنده نام «حقوقی» شش ماه پیش از فرونهادن قلم، دوام و پیگیری و تألیف سایر مجلدات را بدو سپرده بود.
.
کتاب شعر زمان ما 9 سید علی صالحی
معرفی کتاب شعر زمان ما 9 سید علی صالحی
شاید سیدعلی صالحی اولین شاعر از این مجموعه باشد که به دلیل لحن خاص گفتار و آیت صمیمیتی که در کلامش بود، از موج ناب برید و در ترازو و تعادلی که میان موج ناب و شعر گفتار ایجاد کرده بود، وزنه ی سنگین اشعارش را به نحوی خودآگاهانه به سمت شعر گفتار چرخاند و با وزنی طبیعی و متناسب و متوازن با گفتار روزمره مردم شهر در تداوم و تکامل شعر گفتار استارت زد. او شعری تکنوپاستورال (شهری ـروستایی) را که قبل از او نمونه ها و نمایه هایی در شعر ایرج میرزا و نصرت رحمانی و فروغ فرخ زاد به دیده می آمد رونمایی کرد.
خود شاعر بر این باور است که «ریشه های شعر گفتار به گات های اوستا و کلام حضرت حافظ باز می گردد… شعر فروغ هم شعر گفتار است. محمد حقوقی بر این باور بود که«سیدعلی صالحی توانست این عطّیه را نام گذاری و تبیین و تفسیر و تثبیت کند و تعمیم دهد»؛ مثال می زنم :دنبال دردسر نگرد/ همه چیز درست خواهد شد/ بالاخره انعکاس چاقو را فراموش خواهیم کرد/بالاخره مرغ سحر نیز با ما به میکده خواهد خواند/ بالاخره ما هم روزی/ به دلخواه خود زندگی خواهیم کرد/ حالا بیا برویم تجریش/ هوا محشر است/ یک حرفی با تو دارم/ قدم می زنیم…
کتاب شعر زمان ما 6 سیمین بهبهانی
معرفی کتاب شعر زمان ما 6 سیمین بهبهانی
سیمین خلیلی معروف به سیمین بـهْبهانی (زادهٔ ۲۸ تیر ۱۳۰۶ تهران – درگذشتهٔ ۲۸ مرداد ۱۳۹۳ تهران)، نویسنده و غزل سرای معاصر ایرانی و از بنیان گذاران کانون نویسندگان ایران بود. سیمین بهبهانی در طول زندگی اش بیش از ۶۰۰ غزل سرود که در ۲۰ کتاب منتشر شده اند.
شعرهای سیمین بهبهانی موضوعاتی هم چون عشق به وطن، زلزله، انقلاب، جنگ، فقر، تن فروشی، آزادی بیان و حقوق برابر برای زنان را در بر می گیرند. او به خاطر سرودن غزل فارسی در وزن های بی سابقه به «نیمای غزل» معروف است… بی هیچ تردیدی مجموعه ی بی نظیر و پنج جلدی «شعر زمان ما» که تفسیر و تحلیل گزیده شعرهای پنج شاعر بزرگ معاصر: نیما، اخوان، شاملو، سپهری و فروغ را شامل می شود و طی سالیانی طولانی از سوی زنده یاد «محمد حقوقی» شاعر و محقّق فروتن فراهم آمده بود، گنجینه ای گرانبهاست از شعر روزگار ما که انتشار آن با تلاش انتشارات نگاه میسّر شد و جامعه ی ادبی اعم از روشنفکران و دانشجویان و دیگر اهالی فرهنگ از آن استقبال شایانی کردند و تجدید طبع چندباره ی هرکدام از مجلّدات آن، گواه بارز این ادعاست.
دریغا در هشتم تیرماه 1388 محمد حقوقی، ملک این جهانی وانهاد و به مصداق «ای بسا آرزو که خاک شده»، کار تدوین مجلّدات بعدی شعر زمان ما، نافرجام ماند. آنچه اینک برابر خواننده است دوره ای جدید از این مجموعه است که به واقع حاصل تلاش و تتبّع محقق و ادیب معاصر «فیض شریفی» است که به روایت ایشان زنده نام «حقوقی» شش ماه پیش از فرونهادن قلم، دوام و پیگیری و تألیف سایر مجلدات را بدو سپرده بود.
در دوره ی جدید، فراهم آورنده سروده های «سیمین بهبهانی»، «نادر نادرپور»، «سیاوش کسرایی»، «نصرت رحمانی»، «منوچهر آتشی»، «سید علی صالح »«یدالله رویایی»، «فریدون مشیری»، «شمس لنگرودی»، «حمید مصدق» و «حسین منزوی» را مطمح نظر قرار داده و بی آنکه صرفآ قصد تقلید از شیوه ی کار زنده یاد حقوقی را داشته باشد با روش و دیدی علمی و مدرن، با واکاوی و جستجوی برگ های ادبیات معاصر، ضمن تحلیل و نقد اشعار هر شاعر، به گزینی از سروده های اثرگذار شاعران مورد بحث را نیز عرضه کرده است…انتشارات نگاه» مفتخر است در آغاز دهه ی پنجم فعالیت های فرهنگی اش، در کنار چاپ آثار بزرگان ادب معاصر ایران، بار فرونهاده ی زنده یاد محمد حقوقی را دگربار بر دوش گرفته و با چاپ دیگر مجلدات آن که به سعی «فیض شریفی» فراهم آمده، این بار را به سرمنزل مقصود برساند.
به یقین این مجموعه همراه با تجدید طبع مجلدات پیشین، چنانکه گفته آمد مجموعه ی «شعر زمان ما» را به گنجینه ای بی بدیل بدل خواهد کرد که هیچ آشنا به شعری از آن بی نیاز نخواهد بود…در انتهای کلام، یادی دیگر از «محمد حقوقی» این استاد فرهیخته و شعرشناس شاخص داشته باشیم که به قول سهراب سپهری در شعر «دوست«بزرگ بودو از اهالی امروز بودو با تمام افق های باز نسبت داشت…»
کتاب شعر زمان ما 1 (احمد شاملو)
معرفی کتاب شعر زمان ما 1 (احمد شاملو)
محمد حقوقی شاعر و منتقد ادبی زاده 1316 در اصفهان است. مجموعه کتاب های شعر زمان ما به قلم محمد حقوقی و توسط انتشارات نگاه به چاپ رسیده است.
در جلد اولی این مجموعه به آثار احمد شاملو پرداخته شده. در این کتاب برترین آثار شاملو گرداوری شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
نویسنده در این کتاب ابعاد مختلف شعر و جهان بینی شاملو را برای خواننده می شکافد و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. این کتاب شامل سه بخش است، بخش نخست: مقدمه (شامل همه ی جوانب کار شاعر)، بخش دوم: متن (شامل موفق ترین اشعار شاعر) و بخش سوم: موخره: (شامل تفسیر و تحلیل آثار مهم شاعر).
قسمت عمده مطالب این کتاب بر گرفته از مقاله ی( از هوای تازه تا ققنوس در باران) چاپ شده در جنگ چهارم اصفهان سال 1346 می باشد، به جز چند تفسیر تازه و توضیحات که در مقدمات هریک از فصول اضافه شده است. همچنین در مقدمه کتاب ذکر شده که احمد شاملو با بعضی از نظریات وارد در این کتاب موافق نبوده.
از خوبی های این کتاب این است که امکان آشنایی خواننده را با شاملو و جهان اشعارش فراهم می کند، چیزی که شاید نتوان به سادگی و از میان مجموعه شعر های مختلف وی، چنین منظم و دقیق به چنگ آورد.
.
کتاب شعر زمان ما 5 نیما یوشیج
معرفی کتاب شعر زمان ما 5 نیما یوشیج
مجلد پیش رو از مجموعه ی “شعر زمان ما” با نقد و تفسیر “محمد حقوقی” به پدر شعر نوی فارسی، “نیما یوشیج” اختصاص دارد. “نیما یوشیج” کسی بود که توانست شعر سنتی فارسی را که روزگاری در زمره ی پیشتازترین اشعار میان زبان های دنیا بود اما سپس به بن بست و تکرار رسیده بود، به شعر روز جهان پیوند بزند.
با اینکار، نیما به شعر فارسی فرصتی دوباره برای خودنمایی در میان اشعار دیگر زبان ها داد و فرصت قرار گرفتن در آن جایگاه والای پیشین را یکبار دیگر فراهم کرد. نیما توانست مفاهیم متنوع و اغلب متضاد برخی از بزرگترین شاعران فرانسه را گرد هم آورد و آن ها را در شعر فارسی به کار گیرد.
او با ترکیب مفاهیم و اصول شعری “مالارمه” ، که نثر و قافیه را ترویج می کرد با دیدگاه انقلابی “رمبو” و رساندن این ترکیب به نوع پیوستگی و هماهنگی، موفق شد “شعر سپید” خود را به ادبیات فارسی معرفی کند. علاوه بر این وی با به کارگیری واژگان و اصطلاحات محلی، به سلیقه ی شعری ایرانیان گستردگی بخشید و به عنوان یکی از بزرگترین شاعران فولکلور ایران شناخته شد.
نیما اصطلاحات رایج فارسی و صنایع ادبی تکرارشونده را برای جلوگیری از فرسودگی زبانی بیشتر کنار گذاشت و در نتیجه زبان شعر باستانی فارسی، که فقط از توانایی بیان حالت های ملایم و معروف عرفانی و عاطفی برخوردار بود، توانست قابلیت بیان اضطراب هیجان، نخوت و بی حوصلگی انسان مدرن را به دست آورد. در “شعر زمان ما” با تفسیر “محمد حقوقی” نشان داده می شود که چطور “نیما یوشیج” زبان شاعرانه ی فرسوده و ایستا را زبانی پویا، شاداب و زنده تبدیل نمود.
.
.
کتاب شعر زمان ما 2 اخوان ثالث
معرفی کتاب شعر زمان ما 2 اخوان ثالث
کتاب “مهدی اخوان ثالث” اثری است نوشته ی “محمد حقوقی” که به مجموعه ی “شعر زمان ما” از انتشارات نگاه تعلق دارد. مجموعه ی “شعر زمان ما” عنوان کتاب هایی است که انتشارات نگاه با هدف آشنایی مخاطبان امروزی شعر، علی الخصوص دانشجویان رشته های مرتبط و شاعران جوان و آینده دار با فضای حقیقی شعر معاصر، منتشر می کند.
در مجلد پیش رو که به “مهدی اخوان ثالث” اختصاص دارد، “محمد حقوقی” در سه بخش به بررسی آثار م. امید می پردازد که بخش نخست آن، جوانب کار وی را مورد بررسی قرار می دهد.
در این قسمت آفرینش شعری، تنوع اشعار، سیر اندیشه، درون مایه، سیر دگرگونی زبان و بیان، زبان خراسانی، زبان و ترکیب های ویژه، وزن و قافیه در شعر “مهدی اخوان ثالث” تجزیه و تحلیل می شود و اشعار او با نیما، فروغ و شاملو، مقایسه می گردد. در بخش دوم اثر، موفق ترین اشعار “مهدی اخوان ثالث” از مجموعه های “ارغنون”، “زمستان”، “آخر شاهنامه”، “از این اوستا”، “زندگی می گوید اما…”، “در حیاط کوچک پاییز در زندان”، “دوزخ اما سرد” و “ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم”، همراه با توضیحات دقیق و خواندنی از “محمد حقوقی” به خواننده ارائه می شود و او را به طرز قابل توجهی با اشعار یکی از بزرگترین شاعران معاصر ایرانی و آخرین شاعر کلاسیک برجسته ی ایران آشنا می کند.
بخش سوم و انتهایی کتاب “مهدی اخوان ثالث” از مجموعه ی “شعر زمان ما” به قلم “محمد حقوقی”، از چهار عنوان تشکیل شده که هر کدام به نوبه ی خود، جنبه ی متفاوتی از شعر “مهدی اخوان ثالث” را مورد نقد و بررسی قرار می دهند.
شعر زمان ما بیژن الهی
مروری بر زندگی و آثار «بیژن الهی»
بیژن الهی در 16 تیرماه ۱۳۲۴ در چهار راه حسن‌اباد تهران به دنیا آمد. وی تنها فرزند خانواده‌ای متمکن و متمول بود، که از پدر و مادری با دو ریشۀ زبانی متفاوت _ یعنی پدری شیرازی و مادری تبریزی _ در تهران زاده شد.
دورۀ اول متوسطه را در دبیرستان البرز گذرانید. بعد از نقل‌مکان از خیابان استخر به منزل دیگری در خیابان شیرکوه زعفرانیه، به دبیرستان شاپور در محلۀ تجریش رفت و در آنجا در رشتۀ ریاضی تحصیل کرد.
در سال‌های نوجوانی، ذوقی در نقاشی نشان داد و با شرکت در انجمن‌های هنری، نقاشی را پی گرفت. او در نوجوانی در کلاس‌های نقاشی جواد حمیدی شرکت کرد.
(1) به گفتۀ کیارس در کتاب شاعران نقاش: «بیژن الهی ۱۴ ساله بود که صحنۀ گل‌گرفتن و پاره‌کردن بوم نقاشانی را که به مدرنیست و کوبیست خطاب می‌شدند در خیابان لاله‌زار، نمایشگاه باشگاه مهرگان دید. او نیز چون دیگر نوجوانان این دورۀ تهران از پی خسته‌شدن از واقعیات خشن زمانه نسبت به واقعیت و واقعیت هرز زمانۀ خود بدبین و سپس برای گریز از این (ارض موات)، گرایش به مسائل واقعی‌تر از رئالیسم پیدا کرد.
دوری این نسل و واکنش به واقعیت هرز، زمینه را برای دریافت دنیای تازه‌یافتۀ نقاشان غرب (کوبیسم و انشعابات جدید هنری از گذشتۀ تاریخی) ضروری می‌کرد. الهی که در این زمان بچۀ خوش‌پوش مدرسه‌ی البرز بود، از پی علاقه به نقاشان مدرن و با توجه به اینکه از کودکی در خانۀ پدری به سفارش و حمایت مادر (که علاقه به نقاشی داشت) تاش‌هایی می‌زد و رنگی می‌کرد.
از پی رفت‌وآمدها و سرکشیدن‌های وقت و بی‌وقت به انجمن‌های هنری و بیشتر از همه از پی شوق به زندگی نقاشانه، در سال ششم مدرسۀ البرز به علت مقابله با ذهنیت خانواده، دست به اعتصاب زد و در امتحان نهایی برگۀ سفید تحویل داد. این اعتصاب تأثیر عجیبی بر خانواده و زندگی آتی او گذاشت.
»
ورود او به عرصۀ هنر به جدال با خانواده‌اش انجامید، چرا که مادرش با وجودی که دستی در نقاشی داشت برای تنها فرزندش آیندۀ دیگری می‌خواست. در سال ۱۳۴۲ ترک تحصیل کرد.
به سفارش استادش، جواد حمیدی، تعدادی از آثارش را برای چهارمین بی‌ینال فرستاد،(2) اما به صلاح‌دید خانواده، از ادامۀ فعالیت در این عرصه بازماند. نقاشی را رها کرد و راه دیگری در پیش گرفت.
نگاه نوگرا و ذهن خلاقش را این‌بار به ساحت قلم رسانید و فعالیت‌های ادبی‌اش را پی گرفت. از کافه‌نشینی‌ها گرفته تا نشست‌های دوستانه؛ در کنار دیگر هم‌نسلانش که بلند پرواز و آرمان‌خواه بودند؛ نیما می‌خواندند و به جنبش‌های فکری/ادبی دنیا چشم داشتند و با وجود تمام سختی‌ها و عدم پذیرش جامعۀ ادبی، می‌خواستند به دستاوردی نو برای ادبیات فارسی برسند.
(تا حدی هم موفق شدند)
نویسندۀ کتاب «شاعران نقاش» اشاره می‌کند که: از او اثری دیگر به جز چاپخش‌شده‌ها، در کتابچۀ بی‌ینال چهارم دیده نشد، اما دید نقاشانۀ او منجر شد به ایجاد فضای جدیدی در شعر که به سرعت در جوانان (موج نو) تأثیر گذاشت. در واقع شعرهای او فضای مجرد و استریلیزۀ معمول را برهم زد تا با فهم زیبایی‌شناسی جدید شعر او، یک دهه بعد جریان سبک‌شناختی شعر (موج نو) و (شعر دیگر) برای انتخاب نمونۀ موفق این ژانر به او استناد کند.
برای نخستین‌بار در جریان جدیدی که در ابتدای دهۀ ۴۰ در میان جوانان شاعر منسوب به (موج نویی‌ها) به وجود آمد، نوعی شعر توسط الهی سروده شد، پر از فیگورها و کاراکترهایی تازه و بدیع که گویی نقاشی می‌شدند، بی‌انکه تصویر از لایه‌های عمقی زبان به درآید.
